Ιούλιος Καίσαρας - Η ιστορία του έργου

Ο Χέντελ συνέθεσε την όπερα «Ιούλιος Καίσαρας», της οποίας ο πρωτότυπος τίτλος είναι «Ο Ιούλιος Καίσαρας στην Αίγυπτο», ενώ ήταν διευθυντής της Βασιλικής Ακαδημίας Μουσικής του Λονδίνου.

Όταν το 1724 πραγματοποιήθηκε η πρεμιέρα της όπερας «Ιούλιος Καίσαρας» του Χέντελ στο Λονδίνο, στο θρόνο της Αγγλίας βρισκόταν ο Γεώργιος Α’. Δέκα χρόνια πριν, ο Χέντελ ταξίδευε μαζί του για το Λονδίνο, όταν ακόμα ο Γεώργιος της Αγγλίας ήταν βασιλιάς του Ανόβερο. Ο βασιλιάς προήγαγε στην πόλη του Τάμεση το μουσικό θέατρο. Το 1719 είχαν ήδη ξεκινήσει οι προετοιμασίες για το νέο εγχείρημα στο Βασιλικό Θέατρο. Επρόκειτο για τη Βασιλική Ακαδημία Μουσικής, με μουσικό διευθυντή τον Χέντελ.

Την εποχή εκείνη, το «παιχνίδι» στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου βρισκόταν σε άνθιση, και οι ανώνυμες εταιρείες ήταν ένα είδος μόδας. Ακόμα και η Βασιλική Ακαδημία, που πήρε το όνομά της από τον τόπο παραστάσεων «Θέατρο Χέιμαρκετ», ιδρύθηκε ως ανώνυμη εταιρεία. Ο Χέντελ ταξίδεψε το 1719 σε ολόκληρη τη Γερμανία για να βρει ο ίδιος μέλη για μια ομάδα ερμηνευτών. Στη Δρέσδη κατάφερε να εξασφαλίσει αρκετούς λυρικούς ερμηνευτές, μεταξύ των οποίων και τον διάσημο καστράτο Φραντσέσκο Μπερνάρντι (Σενεσίνο), ο οποίος ερμήνευσε πέντε χρόνια αργότερα τον Καίσαρα στην πρεμιέρα της όπερας του Χέντελ.

Πετυχημένος συνθέτης

Η πρώτη όπερα του Χέντελ για τη Βασιλική Ακαδημία στέφθηκε με επιτυχία: το έργο «Ραντάμιστο» έκανε την πρεμιέρα στις 27 Απριλίου του 1720. Μέσα στα επόμενα χρόνια ο Χέντελ συνέθεσε μερικές από τις πιο σημαντικές του όπερες. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται ο «Ιούλιος Καίσαρας» (1724), ο «Ταμερλάνος» (επίσης 1724) και η «Ροντελίντα» (1725).

Η πολυτάραχη ζωή του Ιούλιου Καίσαρα πρόσφερε στον συνθέτη το κατάλληλο υλικό για την πλοκή μιας όπερας που θα συγκινούσε το κοινό. Ο τσελίστας και ποιητής Νικόλα Φραντσέσκο Χάιμ, συνάδελφος του Χέντελ στη Βασιλική Ακαδημία, έγραψε το λιμπρέτο. Ο Χάιμ βασίστηκε στον ιστορικό Πλούταρχο (45-125 μ.Χ.), κυρίως όμως σ’ ένα λιμπρέτο που γράφτηκε το 1677 στη Βενετία από τον Τζάκομο Φραντσέσκο Μπουσάνι για τον συνθέτη Αντόνιο Σαρτόριο.

Ο Χέντελ έγραψε κάποια μέρη της όπερας για μια άλλη ομάδα ερμηνευτών και όχι για εκείνη που τελικά παρουσίασε το έργο στην πρεμιέρα στις 20 Φεβρουαρίου του 1724 στο Βασιλικό Θέατρο. Έτσι εξηγούνται οι πολλές αλλαγές και οι (παρά την πολύτιμη μουσική) διαγραφές ολόκληρων κομματιών στο χειρόγραφο. Στην παρτιτούρα της παράστασης του Χέντελ, τα κομμάτια αυτά λείπουν.

Μετά τη σεζόν 1727/28 η Ακαδημία διαλύθηκε. Οι παχυλές αμοιβές μερικών αστέρων, όπως της Φραντσέσκα Κουτσόνι και της Φαουστίνα Μπορντόνι, επιβάρυναν την Ακαδημία, η οποία δεν λάμβανε αρκετές επιχορηγήσεις. Ο Χέντελ αρχικά δεν ζημιώθηκε προσωπικά από αυτό.

Ο Χέντελ παρουσίασε τον Ιούλιο Καίσαρα

Πολλές ήταν επίσης και οι παραστάσεις με ερμηνευτές και των δύο φύλων, όπως για παράδειγμα ο Καίσαρας που ερμηνευόταν συνήθως από άνδρα. Μάλιστα, ο Dietrich Fischer Diskau ήταν εξαιρετικός το 1960, με την ορχήστρα του Βερολίνου RIAS (Radio in the American Sector) υπό τη μουσική διεύθυνση του Karl Böhm. Σήμερα ο Καίσαρας ερμηνεύεται συχνά από κοντρατενόρους

Georg Friedrich Händel (1685-1759)

Γιος ενός χειρουργού στην Αυλή του δούκα του Sachsen-Weissenfels, ο Χέντελ γεννήθηκε το 1685 στην πόλη Halle. Από παιδί έκανε τα πρώτα μαθήματα μουσικής στην Αυλή του Δούκα και μάλιστα με τον Friedrich Wilhelm Zahov, παίκτη εκκλησιαστικού οργάνου της εκκλησίας Liebfrauenkirche. Εικάζεται ότι συνέθεσε τα πρώτα του έργα σε ηλικία 15 ετών. Λίγο μετά τα 18α γενέθλιά του, γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Halle, ενώ ένα μήνα αργότερα ανέλαβε το εκκλησιαστικό όργανο του καθεδρικού ναού.

Από το 1703 συμμετείχε ως βιολιστής και τσεμπαλίστας στην Όπερα του Αμβούργου, για να αναλάβει ύστερα καθήκοντα μουσικού διευθυντή. Το 1710, έγινε μουσικός διευθυντής της Αυλής στο Ανόβερο. Όταν ο εκλέκτορας του Ανόβερου Γεώργιος, για τον οποίον εργαζόταν ο Χέντελ, στέφθηκε το 1714 Βασιλιάς της Αγγλίας, ο Χέντελ τον συνόδευσε στο Λονδίνο. Εκτός από μουσικός διευθυντής της Αυλής, διετέλεσε και ιδιωτικός μουσικός διευθυντής του Δούκα του Τσάντος στο Κάνονς (Μίντλσεξ).

Μετά από εντολή του Βασιλιά, ο Χέντελ εγκαινίασε το 1720 τη Βασιλική Ακαδημία Μουσικής, η οποία πτώχευσε το 1728. Ο συνθέτης προσπάθησε να δημιουργήσει μεταξύ του 1729 και του 1732 και άλλες λυρικές σκηνές, αλλά το 1737 οι απόπειρές του τον οδήγησαν στην πτώχευση. Μέχρι εκείνη τη στιγμή ο Χέντελ είχε συνθέσει 42 όπερες. Τα επόμενα χρόνια στράφηκε στα ορατόρια. Κάθε χρόνο συνέθετε ένα έως δύο έργα, μεταξύ των οποίων το μέχρι και σήμερα δημοφιλές «Ο Μεσσίας» (1742).

Το 1751, κατά τη διάρκεια εργασιών πάνω στο ορατόριο «Ιεφθάε», ο Χέντελ τυφλώθηκε. Μερικά χρόνια μετά, το 1759, πέθανε στο Λονδίνο. Έχει μάλιστα ταφεί σαν Άγγλος υπήκοος στο Αβαείο του Westminster.

Ιούλιος Καίσαρας

Η ζωή του Ρωμαίου πολιτικού και στρατηγού Γάιου Ιούλιου Καίσαρα (100-44 π.Χ.), από το όνομα του οποίου προέκυψε το γερμανικό «Keiser» και το ρωσικό «Τσάρος», προσφέρει άφθονο υλικό για τη λογοτεχνία και το θέατρο. Ο Ιούλιος Καίσαρας ήταν και ο ίδιος δημιουργός δύο έργων, γνωστών στους σπουδαστές και λάτρεις των λατινικών: τα «Απομνημονεύματα του Γαλατικού Πολέμου» (De bello gallico) και του «Εμφυλίου πολέμου» (De bello civili).

Veno-Vidi-Vici (Ήρθα-Είδα-Νίκησα)

Υπάρχουν όμως και άλλες μαρτυρίες για τη ζωή του Καίσαρα. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι σ’ αυτόν ανήκει η περίφημη φράση «Ήρθα-Είδα-Νίκησα», όταν τελικά κέρδισε τη μάχη για το θρόνο της Αιγύπτου για χάρη της Κλεοπάτρας το 47 π.Χ., αν και στην όπερα του Χέντελ λέει τα λόγια αυτά μόλις στην αρχή των γεγονότων. Η πλοκή της όπερας ξετυλίγεται χρονικά μεταξύ του Σεπτεμβρίου του 48 π.Χ. και του Μαρτίου του 47 π.Χ.

Παρόλο που έγιναν αλλαγές στο λιμπρέτο όσον αφορά τη ροή των πραγματικών γεγονότων, έτσι ώστε να παρουσιαστούν τα γεγονότα δραματουργικά σε μια όπερα, καλύπτονται ιστορικά τα βασικά συμβάντα και πρόσωπα.

Έμπνευση από τον Σαίξπηρ

Το δράμα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ «Ιούλιος Καίσαρας» γράφτηκε το 1599. Το 1607 ακολούθησε το έργο «Αντώνιος και Κλεοπάτρα», τίτλος ο οποίος απαντάται και στο κωμικό έργο του μεγάλου Ιρλανδού συγγραφέα George Bernard Show. Μια διάσημη μεταφορά της ιστορίας του Καίσαρα και της Κλεοπάτρας στη μεγάλη οθόνη υπήρξε η βραβευμένη με 4 Όσκαρ ταινία του Τζόζεφ Μάνκιεβιτς με τους Ρεξ Χάρισον ως Καίσαρα, τον Ρίτσαρντ Μπάρτον ως Μάρκο Αντώνιο και την Ελίζαμπεθ Τέιλορ ως Κλεοπάτρα. Στην ταινία εκείνη του 1963 βασίστηκαν οι Αλμπέρ Ουντερζό και Ρενέ Γκοσινί για να δημιουργήσουν το διάσημο κόμικ «Αστερίξ και Κλεοπάτρα» (γαλλική πρωτότυπη έκδοση το 1965), στο οποίο τα χαρακτηριστικά της βασίλισσας της Αιγύπτου είναι αυτά της Ελίζαμπεθ Τέιλορ.